Cây đan sâm - Sâm đỏ

ĐAN SÂM LÀ GÌ?

Loại cây này có hình dáng củ giống củ sâm nên được gọi là "sâm", dễ củ màu đỏ hoặc nâu đỏ nên gọi là "đan". Nhiều người lầm tưởng cây này là cây nhân sâm, đặc biệt có 1 số nơi nhuộm đỏ nhân sâm để bán giá cao với cái tên đan sâm hay sâm đỏ nhưng thực tế 2 loại này hoàn toàn khác nhau.

Tên gọi.

 - Dân gian thường gọi: Sâm đỏ, huyết sâm, xích sâm, huyết căn.

 - Tên khoa học: Salvia miltiorrhiza Bunge. thuộc họ hoa Hoa môi Lamiaceae (Labiatae).

Mô tả nhận dạng cây.

• Thân: Thân cỏ sống lâu năm, thân vuông trên có các gân dọc, cao 30 - 80cm, toàn thân phủ lông ngắn màu vàng trắng nhạt.
• Rễ: Nhỏ, dài hình trụ, đường kính 0,5 đến 1,5cm màu đỏ nâu.
• Lá: Lá kép mọc đối: từ 3 đến 5 lá chét thậm trí 7 lá chét. Lá chét giữa thường lớn hơn, lá kép có cuống dài, cuống lá chét ngắn có dìa. Lá chét dài từ 2 - 7,5cm. Mép lá chét có răng cưa hình góc tù. Mặt trên lá chét màu xanh có các lông mềm màu trắng, mặt dưới màu xanh tro cũng có lông nhưng dài hơn. Gân nổi ở mặt dưới chia phiến lá chét thành múi nhỏ.
• Hoa: Cụm hoa mọc thành chùm ở đầu cành hay kẽ lá, chùm hoa dài 10 đến 20cm. Hoa mọc vòng mỗi vòng từ 3 đến 10 hoa, thông thường 5 hoa. Hoa có tràng màu xanh tím nhạt, 2 môi, môi trên trông nghiêng hình lưỡi liềm, môi dưới xẻ 3 thùy, thùy giữa có răng cưa tròn. 2 nhị ở môi dưới, bầu có vòi dài lòi ra ở môi trên. Mùa hoa từ tháng 5 - tháng 8.
• Quả: Quả nhỏ dài 3mm rộng 1,5mm. Mùa quả từ tháng 6 đến tháng 9 hằng năm.

(Hình ảnh cây huyết căn ngoài tự nhiên)

Phân bố thu hái và chế biến.

Phân bố: Cây xích sâm có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản, mới được di thực vào nước ta, hiện đang gây giống ở Tam Đảo. Thích hợp với những nơi có độ cao 900m - 1200m so với mực nước biển.

(Củ xích sâm khi tươi có màu đỏ hoặc nâu đỏ)

Thu hái - Chế biến: Cây được thu hoạch lấy phần rễ vào mùa đông, đào lấy rễ rửa sạch, cắt bỏ cây và dễ con, phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học.

Theo các công trình nghiên cứu trên thế giới, huyết sâm có 3 chất xeton tồn tại dưới dạng tinh thể:

• Tansinon I: Nhiệt độ tan chảy ở 231 độ C, tinh thể màu nâu đỏ, thêm Axit Sunfuric sẽ cho màu lam.
• Tasinon II: Nóng chảy ở nhiệt độ 216 độ C, tinh thể màu đỏ, thêm Axit Clohydric sẽ cho màu xanh.
• Tansinon III: Nhiệt độ nóng chảy 182 độ C, tinh thể màu đỏ, thêm axit Clohydric sẽ cho màu nâu.
  

Vị thuốc đan sâm, công dụng và liều dùng.

• Phần sử dụng: Phần rễ củ phơi sấy khô.
• Tính vị: Có vị đắng, tính hơi hàn. Quy vào 2 kinh Tâm và Can.
• Công năng: Phá túc huyết, sinh huyết, dưỡng huyết an thai, điều hòa kinh mạch.
• Chủ trị: Các chứng hư lao, cốt tiết thống, phong tý bất tùy, trường minh phúc thống, băng đới trưng hà. 
• Công dụng: dùng làm thuốc bổ cho phụ nữ , phụ nữ chưa chồng da vàng, ăn uống thất thường, chữa tử cung xuất huyết, kinh nguyệt không đều đau bụng, các khớp sưng đau, ngoài ra còn dùng chế thuốc xoa bóp.

Liều dùng: Dùng từ 6 - 12g dưới dạng thuốc sắc uống.

(Củ sâm đỏ sau khi phơi sấy)

Đơn thuốc huyết sâm.

1. Chữa phụ nữ kinh nguyệt không đều, hoặc sớm hoặc muộn nhiều hay ít, thai không yên, đẻ xong máu hôi ra chưa hết, đau khớp xương: Huyết sâm rửa sạch thái phơi khô tán nhỏ ngày uống 8g chia 2 -3 lần uống.
2. Chữa kinh nguyệt không ra, đau đớn: Huyết sâm 10g, hương phụ 6g, đương quy 10g, bạch thược 5g, xuyên khung 5g, địa hoàng long 10g, Sắc với 600ml nước lấy 200ml chia 3 lần uống trong ngày.

(Huyết sâm dưới dạng thuốc tán)

Kết luận: Đan sâm là một vị thuốc tốt hàng đầu chủ trị các bệnh về huyết, do vậy trong YHCT có câu: "Nhất vị đan sâm, Công đồng tứ vật thang" ý chỉ 01 vị đan sâm ngang với bài thuốc Tứ vật thang trong bổ huyết điều huyết, nó còn được gọi là "Huyết bệnh yếu dược".

Cảm ơn các độc giả đã quan tâm!

Thảo Mộc Xanh.