Nguyên tắc phối kết hợp các vị thuốc trong YHCT

NGUYÊN TẮC PHỐI VỊ CĂN BẢN TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN

Trong YHCT, phối kết hợp các vị thuốc hay còn gọi là phối vị tuân theo nguyên tắc căn bản: Quân - Thần - Tá - Sứ. Đây là kỹ thuật lựa chọn và kết hợp các vị thuốc trong Đông Y sao cho chúng bổ trợ và tương hỗ cho nhau để đem lại kết quả tối ưu nhất, trong đó:

• Quân: Là vị thuốc quan trọng nhất trong 1 phương thuốc, giải trừ nguyên nhân bệnh và chữa trị triệu chứng chính của bệnh.
• Thần: Là vị thuốc phụ làm trợ thủ đắc lực cho vị thuốc chính.
• Tá: Thường là những tá dược có tác dụng phụ trợ cho quân dược và thần dược, giúp tiêu trừ, làm giảm độc tính và các tác dụng phụ.
• Sứ: Giúp dẫn thuốc đến phủ tạng cần điều trị và điều hòa các vị thuốc khác.

Qua nguyên tắc: Quân - Thần - Tá - Sứ các bạn đã hiểu được phối vị, tại sao phải phối vị. Để hiểu sâu hơn mời các bạn tiếp tục xem phần dưới đây:

Đại cương về đối dược.

Khái niệm về đối dược:

Đối dược là sử dụng kết hợp 2 vị thuốc cùng nhau, mỗi cặp vị thuốc đã được sử dụng cho thấy đặc biệt có hiệu quả và an toàn trong điều trị bệnh lý cụ thể.

Các nguyên tắc kết hợp thuốc

1. Hỗ trợ cho nhau để tăng cường tác dụng cho nhau:

• Cùng tác dụng và tăng tác dụng của nhau, VD: Ma hoàng - Quế chi
• Khác tác dụng và tăng cường tác dụng cho nhau, VD: Hoàng kỳ - Đương quy.

2. Tác dụng đối nghịch để tăng cường tác dụng:

• Kết hợp vị có tính nóng và vị có tính lạnh, VD: Thạch cao - Quế chi.
• Kết hợp thuốc bổ và thuốc tả, VD: Hoàng liên - A giao.
• Kết hợp thuốc phát tán và thuốc thu liễm, VD: Tế tân - Ngũ vị tử.
• Kết hợp thuốc có tính tẩu và tính tồn, VD: Hoạt thạch - Cam thảo.
• Kết hợp thuốc thăng và thuốc giáng, VD: Cát cánh - Chỉ xác.

3. Kết hợp để bảo vệ

Ví dụ: Thạch cao - Ngạch mễ.

4. Kết hợp để điều hòa:

Thuốc có tác dụng điều hòa: Cam thảo / Chích cam thảo / Đại táo.

5. Kết hợp để dẫn thuốc:

Thuốc có tác dụng dẫn thuốc: Thăng ma, Cát cánh, Ngưu tất, Sài hồ, Tần giao, Khương hoàng.

6. Kết hợp theo tính vị:

• Cay + Ngọt để phát hãn, VD: Ma hoàng - Thạch cao.
• Cay + Ngọt + Ấm để thăng dương, VD: Hoàng kỳ - Thăng ma.
• Đắng + Lạnh để tả hỏa dưỡng âm, VD: Hoàng bá - Tri mẫu.

Các cặp vị thuốc thường dùng.

1. Cặp vị thuốc giải biểu (Giải trừ bệnh và triệu chứng bệnh qua mồ hôi đưa biểu tà ra ngoài).

 - Cặp vị: Ma hoàng + Quế chi

Quế chi không tốt bằng Ma hoàng nhưng Ma hoàng không tốt khi thiếu Quế chi.

  - Cặp vị: Ma hoàng - Hạnh nhân

 - Cặp vị Tang diệp - Cúc hoa

2. Các cặp vị thuốc thanh nhiệt: Thạch cao - Quế chi, Thương nhĩ tử - Tân di hoa, Hoàng bá - Trương truật.

 - Cặp vị Thạch cao - Quế chi.

 - Cặp vị Thương nhĩ tử - Tân dĩ hoa.

 - Cặp vị Hoàng bá - Trương truật.

3. Các cặp vị thuốc tả hạ (Làm cho nhuận tràng, thông tiện).

 - Cặp vị Đại hoàng - Mang tiêu.

 - Cặp vị Đương quy - Nhục thung dung.

4. Cặp vị thuốc thẩm thấp (Thông lợi đường tiểu tiện).

 - Cặp vị Hải kim sa - Kê nội kim.

 - Cặp vị Kê nội kim - Kim tiền thảo.

 - Cặp vị Hoàng kỳ - Phòng kỷ.

5. Các cặp vị trừ phong giảm đau: Khương hoạt - Độc hoạt, Bạch thược - Cam thảo.

 - Cặp vị thuốc Khương hoạt và Độc hoạt.

 - Cặp vị thuốc Bạch thược và Cam thảo.

6. Các cặp vị trừ đàm chỉ khái: (Tiêu đờm, giảm ho).

 - Phối cặp Bạch tiền - Bách bộ.

 - Phối cặp Xuyên bối mẫu - Chi mẫu.

7. Cặp vị giáng khí nghịch (Hóa giải khí nghịch: nấc cục, ợ hơi, nôn, trào ngược dịch vị ...).

 - Cặp vị thuốc Bán hạ chế - Trần bì.

8. Các cặp vị thuộc hòa giải (Điều hòa âm dương, khí huyết).

 - Quế chi - Bạch thược.

 - Sài hồ - Bạch thược.

 - Sài hồ - Hoàng cầm.

9. Các cặp vị thuốc lý khí giảm đau (Giảm đau do khí ứ trệ gây ra).

 - Mộc hương - Binh lang.

 - Xuyên luyện tử - Diên hồ sách.

10. Các cặp vị điều huyết.

 - Cặp vị Đào nhân - Hồng hoa.

 - Cặp vị Nhũ hương - Một dược.

11. Các cặp vị thuốc an thần.

 - Cặp vị Long cốt - Mẫu lệ:

 - Cặp vị Bá tử nhân - Toan táo nhân:

12. Các cặp vị thuốc trừ can phong (Bình can).

 - Thiên ma - Câu đằng (Thiên ma câu đằng ẩm).

Các cặp phối vị thuốc bổ do đặc thù có nhiều cặp, nhiều người quan tâm sử dụng nên chúng tôi tách riêng trong bài viết chi tiết: "Phối hợp các vị thuốc bổ trong Đông Y", giúp quý độc giả có thể vận dụng phù hợp để bồi bổ và nâng cao sức khỏe.

Trên đây là những khái niệm căn bản, các nguyên tắc phối kết hợp các vị thuốc trong Đông Y nhằm mang lại hiệu quả tốt nhất trong điều trị và hỗ trợ điều trị bệnh. Giới thiệu một số cặp vị thuốc nổi tiếng đã được kiểm chứng thực tế có tác dụng rất tốt và an toàn, ngoài ra còn rất nhiều cặp vị thuốc khác chúng tôi sẽ tiếp tục cập nhật trong thời gian tới. Hy vọng kiến thức trên có thể giúp ích cho quý độc giả.

Cảm ơn các bạn đã quan tâm, rất mong nhận được ý kiến đóng góp!

Thảo Mộc Xanh.