Cây kim ngân hoa thuốc Nam cho người Việt

HOA KIM NGÂN VỊ THUỐC NAM QUÝ CHO NGƯỜI VIỆT

Ngân hoa là một vị thuốc được sử dụng từ lâu trong Đông Y, nó được coi là cây thuốc Nam cho người Việt, một loại kháng sinh tự nhiên rất tốt trong điều trị các bệnh viêm nhiễm, tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm giảm đau.

Tên gọi:

• Tên khoa học: Lonicera japonica Thunb.
• Họ: Kim ngân (Caprifoliaceae)
• Tên khác: Nhẫn đông hoa, Ngân hoa, Song hoa, Kim trâm, Nhị hoa, Mật hoa, Tửu liên, Thổ ngân hoa, Ngân tằng, Đông lăng, lão翁須 (Lão ông tu).
• Tên tiếng Anh: Japanese honeysuckle, Gold-and-silver flower.
• Tên gọi của nó xuất phát đặc điểm màu hoa: khi còn non có màu trắng (màu của bạc ngân lượng), sau chuyển dần sang màu vàng (màu của vàng gọi là kim).

Mô tả cây:

Là một loại cây dây leo thân mềm, sống nhiều năm. Cây có những đặc điểm dễ nhận biết như sau:

• Thân và cành: Thân cây mảnh, có thể dài tới 9-10 mét, thân non màu xanh, có lông mịn, khi già chuyển màu nâu và nhẵn hơn. Cây leo bằng cách quấn vào các cây khác hoặc vật bám.
• Lá: Lá mọc đối xứng, hình trứng hoặc hình bầu dục, nhọn ở đầu, gốc tròn hoặc hơi hình tim. Mặt trên lá màu xanh đậm, mặt dưới nhạt hơn, có lông mịn khi non và nhẵn khi già.
• Hoa: Đây là bộ phận quan trọng nhất và được biết đến nhiều nhất của loại thảo mộc này. Hoa mọc thành đôi ở kẽ lá hoặc đầu cành. Khi mới nở hoa có màu trắng tinh khiết, sau đó chuyển dần sang màu vàng ngà hoặc vàng tươi. Vì hoa có hai màu trắng và vàng cùng lúc trên cây nên được gọi là "Kim ngân" (Vàng và Bạc). Hoa có mùi thơm dịu nhẹ, rất dễ chịu.
   
• Quả: Có quả nhỏ, hình cầu, màu đen khi chín.

Phân bố:

Thổ ngân hoa có nguồn gốc từ Đông Á, phổ biến ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi, đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc như Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Cai, Yên Bái... Cây ưa khí hậu mát mẻ, ẩm ướt và có ánh sáng.

Bộ phận dùng làm thuốc:

Trong y học cổ truyền, chủ yếu hoa kim ngân được dùng làm thuốc. Ngoài ra, đôi khi người ta cũng dùng cành và lá nhưng ít phổ biến hơn. Hoa kim ngân thường được thu hái vào mùa hè, khi hoa mới nở (lúc còn màu trắng hoặc chuyển sang vàng nhạt), phơi hoặc sấy khô để bảo quản và sử dụng dần.

(Ngân hoa khô dùng làm thuốc và làm trà uống)

Thành phần hóa học:

Hoa kim ngân chứa nhiều thành phần hóa học có hoạt tính sinh học, trong đó quan trọng nhất là:

• Flavonoid: Rutin, luteolin, quercetin, isochlorogenic acid, đặc biệt là Lonicerin (một flavonoid đặc trưng của hoa kim ngân).
• Tinh dầu: Chứa các thành phần như linalool, geraniol, eugenol, alpha-terpineol... tạo nên mùi thơm đặc trưng của hoa.
• Saponin, tanin, acid hữu cơ, vitamin C...

Công dụng và chủ trị theo Y học cổ truyền:

Theo y học cổ truyền, Ngân hoa có vị ngọt, tính hàn (mát). Quy vào kinh Phế (phổi), Vị (dạ dày) và Tâm (tim). Có các công dụng chính sau:

• Thanh nhiệt giải độc: Đây là công dụng nổi tiếng nhất của thổ ngân hoa. Cây giúp thanh nhiệt, giải độc, đặc biệt là các chứng nhiệt độc gây ra mụn nhọt, lở ngứa, rôm sảy, ban sởi, viêm họng, sốt cao...
• Kháng khuẩn, kháng virus: hoa kim ngân có tác dụng ức chế nhiều loại vi khuẩn (như tụ cầu vàng, liên cầu khuẩn, trực khuẩn lỵ...) và virus (như virus cúm, virus herpes...).
• Tiêu viêm: Giúp giảm viêm nhiễm trong các trường hợp viêm họng, viêm amidan, viêm phổi, viêm ruột...
• Lợi thấp: Có tác dụng lợi tiểu, giúp giảm phù nề, tiểu buốt, tiểu rắt.
• Giảm đau: Có thể giúp giảm đau trong các trường hợp đau đầu, đau răng, đau bụng do nhiệt.

Chủ trị (các bệnh thường dùng kim ngân hoa):

• Các bệnh nhiễm trùng, viêm nhiễm: Cảm cúm, sốt, viêm họng, viêm amidan, viêm phổi, viêm ruột, mụn nhọt, lở ngứa, mề đay, rôm sảy, ban sởi, quai bị, viêm tuyến vú, viêm đường tiết niệu...
• Bệnh ngoài da: Mụn nhọt, mẩn ngứa, rôm sảy, chàm, eczema, zona thần kinh...
• Tiêu chảy, lỵ: Do nhiễm khuẩn.
• Ho do nhiệt: Ho khan, ho có đờm vàng đặc.
• Đau đầu, chóng mặt: Do phong nhiệt.

Cách dùng và liều dùng:

• Dạng dùng phổ biến: Sắc thuốc uống: Hoa kim ngân khô (8-16g/ngày), có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.
• Dùng ngoài: Nấu nước hoa kim ngân để rửa vết thương, mụn nhọt, lở ngứa, hoặc tắm cho trẻ bị rôm sảy.
• Trà ngân hoa: Hãm hoa kim ngân khô với nước sôi như trà để uống hàng ngày, giúp thanh nhiệt, giải độc, phòng bệnh. Nó là thành phần chính trong trà: Sơn Mật Hồng Sâm được nhiều người biết đến và sử dụng hằng ngày.
• Cao ngân hoa: Dạng bào chế hiện đại, tiện lợi khi sử dụng.

Một số bài thuốc kinh nghiệm có hoa kim ngân:

• Bài thuốc thanh nhiệt giải độc, trị mụn nhọt, rôm sảy: Hoa kim ngân 12g, bồ công anh 12g, liên kiều 12g, chi tử 8g, sài đất 16g. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc trị cảm cúm, sốt cao: Hoa kim ngân 16g, bạc hà 8g, kinh giới 8g, cát cánh 8g, ngưu bàng tử 12g, liên kiều 12g, đạm đậu xị 8g, lô căn 12g, cam thảo đất 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc trị viêm họng, viêm amidan: Hoa kim ngân 12g, huyền sâm 12g, cát cánh 8g, cam thảo đất 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc trị mẩn ngứa, mề đay: Hoa kim ngân 12g, ké đầu ngựa 12g, thổ phục linh 12g, lá đơn đỏ 16g. Sắc uống ngày 1 thang.

Lưu ý khi sử dụng kim ngân hoa:

• Tính hàn: Kim ngân có tính hàn, do đó người có tỳ vị hư hàn, tiêu chảy mạn tính, người hay lạnh bụng không nên dùng hoặc dùng thận trọng.
• Phụ nữ có thai và cho con bú: Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
• Tương tác thuốc: Chưa có nhiều nghiên cứu về tương tác thuốc của kim ngân, nhưng cần thận trọng khi dùng chung với các thuốc khác, đặc biệt là thuốc kháng sinh, thuốc hạ sốt.
• Dị ứng: Một số người có thể bị dị ứng với ngân hoa, biểu hiện là phát ban, ngứa ngáy.
• Không nên lạm dụng: Không nên dùng ngân hoa liên tục trong thời gian dài hoặc với liều lượng quá cao mà không có chỉ định của thầy thuốc.

Nghiên cứu khoa học hiện đại:

Nhiều nghiên cứu khoa học hiện đại đã chứng minh các tác dụng dược lý của ngân hoa, đặc biệt là tác dụng kháng khuẩn, kháng virus, chống viêm, chống oxy hóa và bảo vệ gan. Các nghiên cứu này đã phần nào khẳng định những công dụng truyền thống của ngân hoa và mở ra tiềm năng ứng dụng rộng rãi hơn của cây thuốc này trong y học hiện đại.

(Vườn dược liệu trồng thổ ngân hoa)

Kết luận:

Ngân hoa là một vị thuốc Nam quý, có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, đặc biệt là trong việc thanh nhiệt, giải độc, kháng khuẩn, kháng virus, tiêu viêm. Tuy nhiên, cần sử dụng đúng cách và thận trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Nếu bạn muốn sử dụng thổ ngân hoa để điều trị bệnh, tốt nhất nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc hoặc bác sĩ y học cổ truyền để được tư vấn và hướng dẫn cụ thể.

Một điểm cần lưu ý: Phân biệt hoa kim ngân Việt Nam và Trung Quốc

Cây hoa kim ngân Việt Nam có hoa mọc thành từng tầng theo các tầng lá trên cành, hoa không nở cùng lúc mà nở lần lượt theo tầng từ thấp đến cao, hôm nay nở tầng này mai nở tầng kia. Chính vì đặc điểm này, việc thu hái gặp nhiều khó khăn và đòi hỏi sự kiên trì và tỉ mỉ.

Cây hoa kim ngân Trung Quốc có hoa to hơn, dài hơn mọc bám dày theo cành và luôn giữ ở trạng thái nụ hoa chứ không nở thành hoa như hoa kim ngân Việt Nam. Đây cũng chính là đặc điểm mang lại năng suất rất cao, gấp nhiều lần ở Việt Nam.

Cảm ơn các bạn đã quan tâm!

Thảo Mộc Xanh.