Hà thủ ô đỏ và trắng

HÀ THỦ Ô VỊ THUỐC ĐEN TÓC ĐỎ DA

Thông tin tổng quan về cây giao đằng.

Tên gọi:

• Tên khoa học: Là Polygonum multiflorum Thunb, Thuộc họ rau răm Polygonaceae. (Polygonum: là có nhiều đốt nhiều mắt, Multiflorum nghĩa là nhiều hoa).
• Tên thường gọi: Giao đằng, Địa hợp, Địa tinh, Khua lình (Tiếng Thái), Mần đăng, Mần đăng tua lình (Sầm Nưa, Lào).
• Tên gọi "giao đằng" xuất phát từ đặc tính là dạng dây leo soắn vào nhau, tên gọi "dạ hợp" vì đêm xuống thì tự động quấn chặt vào nhau hơn so với ban ngày.
• Theo sách cổ ghi chép, loại cây này có tên ban đầu là Giao đằng, nhưng do ông Hà Thủ Ô người huyện Nam Hà thuộc Thuận Châu phát hiện và sử dụng, nhân giống nên có tên gọi như vậy.

Đặc điểm và nhận dạng cây

• Thân cây: là dạng dây leo, sống nhiều năm, thân mọc xoắn quấn vào nhau. Mặt ngoài thân có màu xanh tía có những vân hoặc bì khổng, mặt thân nhẵn không có lông.
• Lá cây: Mọc so le có cuống dài, phiến lá hình tim hẹp dài 4 - 8cm rộng 2,5 - 5cm, đầu nhọn, phía cuống hình tim hoặc hình mũi tên, mép nguyên hoặc hơi lượn sóng, cả 2 mặt đều nhẵn và không có lông. Lá kèm mỏng hơn màu nâu nhạt ôm lấy thân.
• Hoa: Hoa nhỏ, đường kính 2mm có cuống ngắn 1 đến 3mm. Hoa mọc thành chùm nhiều nhánh, cánh hoa màu trắng. Nhị chịa 8 với 3 nhị dài hơn. Bầu hoa hình 3 cạnh, vòi ngắn gồm 3 cái rời nhau, nuốm hình mào gà rũ xuống. Mùa hòa tầm tháng 10 hằng năm.

Ở nước ta gồm có 2 loại: cây dạ hợp đỏ và dạ hợp trắng (Nam dạ hợp).

Loại đỏ có thân leo quấn vào nhau màu xanh hơi tía, lá mọc so le, củ màu bổ ra đỏ hồng lõi trắng chạy dọc củ, vân hoa như thổ cẩm mập như củ khoai lang.

Loại trắng thân leo dạng cành màu đỏ hoặc đỏ tía, lá mọc đối xứng, bên trong củ màu trắng giống củ sắn, nhiều lõi sơ chạy dọc củ. Cả 2 loại công dụng tương đồng nhau không có nhiều khác biệt.

Phân bố thu hái và chế biến.

• Phân bố: Cây giao đằng mọc hoang nhiều nhất ở vùng rừng núi Tây Bắc Lào Cai, Lai Châu sau đến các tỉnh: Nghệ An, Hà Tĩnh, Tây Nguyên. Số ít được phân bố ở Lào hoặc Trung Quốc (Giang Tô, Quảng Đông, Tứ Xuyên, Hồ Bắc, Phúc Kiến) và ở Nhật.
• Gieo trồng: Cây có thể trồng bằng dây hoặc bằng hạt. Sau 4 - 5 năm tuổi trở lên mới có thể cho thu hoạch.
• Thu hoạch và chế biến: Thường tiến hành vào mùa thu, cuối thu. Đào về rửa sạch đất cát, bổ đôi bổ tư hoặc thái phiến chéo phiến ngang đồ rồi phơi khô, có nơi không đồ mà phơi ngay. Hoặc đồ với nước đậu đen, đồ rồi phơi rồi lại đồ làm như vậy 9 lần gọi là: "cửu trưng cửu sái" làm cho miếng dạ hợp đen nhánh.

Thành phần hóa học.

1. Các chất quan trọng cơ bản được tìm thấy trong củ giao đằng bao gồm:
2. Các chất anthraglucozit với tỷ lệ 1,7% trong đó chủ yếu là: chrysophanola, emodin và rhein.
3. Các chất đạm 1,1%, tinh bột 45,2%, chất béo 3,1%, chất vô cơ 4,5%, các chất tan trong nước 26,4% và lexitin.

Vị thuốc hà thủ ô

Theo Đông Y và YHCT thì thảo dược này là vị thuốc quý "Đen tóc - đỏ da" đã được ứng dụng nhiều trong dân gian, dưới đây chúng tôi cung cấp cho các bạn thông tin đầy đủ nhất về vị thuốc này:

Bộ phận sử dụng: Phần củ (Radix) của cây giao đằng hấp hoặc phơi sấy khô.

Tính vị: Đắng, chát, hơi ấm. Quy kinh: Can - Thận.

Công năng: Nhuận tràng, tiêu độc, bổ huyết

Chủ trị: Xơ vữa động mạch, tiêu hóa kém, mất ngủ, cao huyết áp, râu tóc bạc sớm, táo bón, suy nhược thần kinh, tinh trùng yếu, ho gà.

Liều dùng: Dùng từ 12 - 20g dưới dạng thuốc sắc, thuốc rượu hoặc thuốc tán (bột).

Công dụng của vị thuốc địa hợp.

1. Hỗ trợ điều trị bệnh suy nhược thần kinh: Lexitin là thành phần chính chủ yếu của hệ thần kinh nên thảo mộc này được dùng trong các trường hợp suy nhược thần kinh và bệnh về thần kinh. Lexitin còn giúp sinh ra huyết dịch và bổ tim.
2. Kích thích tiêu hóa: Thành phần antharaglucozit xúc tiến sự co bóp của ruột, nhuận tràng, xúc tiến tiêu hóa, cải thiện dinh dưỡng.
3. Làm đen tóc: Địa hợp có tác dụng dưỡng huyết hư tâm bồi bổ can thận nên có tác dụng rất tốt đối với tóc: làm đen tóc.
4. Tăng cường khả năng sinh sản ở nam giới: Củ của cây giao đằng có chứa các dược chất giúp thận tinh sung túc, khôi phục năng lực tính dục ở nam giới.

Ngoài ra củ giao đằng còn có rất nhiều công dụng khác: tốt cho máu, khỏe gân cốt, sống lâu, dùng chữa các bệnh sau sinh cho phụ nữ, các bệnh xích bạch đới.

Giới thiệu những đơn thuốc giao đằng trong dân gian

1. Đơn thuốc bổ dùng cho người già yếu, ăn uống kém tiêu, thần kinh suy nhược:

Địa hợp 10g, đại táo 5g, thanh bì 2g, trần bì 3g, sinh khương 3g, cam thảo 2g, nước 600ml. Sắc lấy 200ml, chia 3 lần uống trong ngày.

2. Bài thuốc "Thất bảo mỹ nhiệm đơn" làm đen tóc, khỏe gân xương, bền tinh khí, sống lâu:

Địa linh đỏ và trắng mỗi loại 600g ngâm nước vo gạo 4 ngày đêm, cạo bỏ vỏ, dùng đậu đen đãi sạch rồi cho vào trõ: 1 lượt địa linh lại 1 lượt đậu đen mang đồ đến chín đậu đen, đem bỏ đậu đen lấy địa linh phơi phơi khô, lặp lại quá trình 9 lần. cuối cùng mang địa linh tán bột.

Xích và bạch thục linh mỗi vị 600g cạo bỏ vỏ tán bột, đãi với nước trong, lọc lấy bột lắng ở dưới, nắm lại tẩm với sữa người phơi khô.

Ngưu tất 320g tẩm rượu mỗi ngày, thái mỏng trộn với địa hợp đồ với đậu đen vào các lần thứ 7, 8, 9 đem ra phơi khô.

Đương quy 320g tẩm rượu phơi khô, Câu kỷ tử 320g tẩm rượu phơi khô.

Thỏ ty tử 320g tẩm rượu cho nứt ra, giã nát phơi khô.

Bổ cốt chi 100g trộn với vừng đen sao cho bốc mùi thơm. Tất cả giã nát trộn đều thêm mật vào làm thành viên 0,5g.

Ngày uống 3 lần mỗi lần 50 viên, sáng dùng rượu chiêu thuốc, trưa dùng nước gừng và tối dùng nước muối.

3. Địa hợp hoàn: công dụng như trên nhưng ít vị hơn:

Địa hợp 1800g thái mỏng trộn đều với 600g ngưu tất thái mỏng, đem đồ với đậu đen 3 lần rồi tán thành bột. Lấy thịt táo đen bỏ hạt trộn với bột chia viên hoàn 0,5g.

Ngày uống 3 lần, mỗi lần 30 viên, dùng rượu hâm nóng để chiêu thuốc.

4. Dạ hợp tán, công dụng như trên:

Dạ hợp cạo vỏ thái mỏng phơi khô, tán thành bột. Ngày uống 4g vào sáng sớm, chiêu thuốc bằng rượu.

Lưu ý: Ngoài vị thuốc dễ củ người ta còn dùng lá và cành đun nước tắm và rửa để chữa các chứng lở ngứa, có thể phối hợp nấu với lá ngải. Liều lượng tùy tiện không bắt buộc.

Ngoài ra, dân gian thường dùng ngâm rượu, tán thành bột hòa nước để uống hoặc chế biến các món ăn... Tuy nhiên chú ý khi sử dụng cần tránh: không ăn củ cải hành tỏi khi đang sử dụng địa hợp, không dùng khi đang bị đi ngoài hay tiêu chảy, người bị bệnh huyết áp thấp và đường huyết không nên dùng.

Lưu ý: Vị trắng và đỏ có tác dụng tương đồng nhau, trong Đông Y người ta thường sử dụng 1/2 loại đỏ và 1/2 loại trắng để đảm bảo hiệu quả dược tính của các thang thuốc. (Hà thủ ô = dạ hợp = địa linh = giao đằng).

Sản phẩm có bán tại Thảo Mộc Xanh với giá: 350.000 VNĐ/1Kg củ, 1.180.000 VND/Kg đối với dạng bột.

Cảm ơn quý khách đã quan tâm!

Thảo Mộc Xanh.