Củ tam thất bắc tươi hoặc khô - Vị thuốc hoạt huyết hóa ứ

CỦ CÂY TAM THẤT BẮC VÀ CÔNG DỤNG

"Củ tam thất" (tên khoa học: Panax notoginseng) là rễ củ một loại dược liệu quý được sử dụng lâu đời trong Y học cổ truyền Việt Nam và Trung Quốc. Nó còn được gọi là: Thổ sâm, điền thất, kim bất hoán để phân biệt với một số cây khác cũng mang tên như vậy ở Việt Nam.

(Hình ảnh nhận dạng cây, củ, quả thổ sâm)

1. Đặc điểm:

• Hình dáng: Củ thường có hình con quay hoặc hình trụ không đều, chắc, nặng, khó bẻ. Bên ngoài vỏ màu xám hoặc vàng xám, có nhiều vết nhăn dọc và vết tích của rễ nhánh. Mặt cắt ngang có màu xám xanh, xanh đen hoặc vàng xám, phần gỗ ở giữa thường đậm màu hơn.
• Mùi vị: Có mùi thơm nhẹ đặc trưng. Khi nếm, ban đầu có vị đắng, sau đó hơi ngọt và tê lưỡi.

2. Công dụng chính trong Y học.

Công dụng trong Y học cổ truyền.

Trong Đông Y thì đây là một vị thuốc quý được sử dụng nhiều trong điều trị và hỗ trợ điều trị bệnh và tăng cường sức khỏe với những đặc điểm sau đây:

• Phần sử dụng: Phần củ, phơi hoặc sấy khô.
• Tính vị: Vị ngọt hơi đắng, tính ấm, Quy kinh Can - Vị - Tâm - Phế.
• Công năng: Hóa ứ, tư bổ, cầm máu, hoạt huyết, bổ huyết.
• Chủ trị: Thổ huyết, ho ra máu, chảy máu cam, chảy máu ở các khướu như khóe mắt - tai, đại tiện ra máu, kiết lị phân có máu, hoa mắt chóng mặt sau sinh.
• Cầm máu (Chỉ huyết): Đây là công dụng nổi bật nhất. Được dùng để điều trị các chứng chảy máu như xuất huyết nội tạng (dạ dày, phổi, tử cung...), chảy máu cam, chảy máu chân răng, chấn thương gây chảy máu.
• Tiêu sưng, giảm đau (Hoạt huyết, hóa ứ, tiêu thũng, định thống): Giúp làm tan cục máu đông, giảm sưng tấy, bầm tím và giảm đau do chấn thương, va đập, hoặc sau phẫu thuật.
• Bổ máu: Mặc dù tác dụng chính là cầm máu và hoạt huyết, nó cũng được cho là có khả năng hỗ trợ bồi bổ khí huyết, đặc biệt cho phụ nữ sau sinh hoặc người mới ốm dậy (tuy nhiên cần dùng đúng cách và đúng thời điểm).
• Hỗ trợ tim mạch: Một số nghiên cứu cho thấy nó có thể giúp tăng cường tuần hoàn máu, bảo vệ cơ tim, giảm cholesterol và ổn định huyết áp ở mức độ nhất định.
• Tăng cường sức khỏe: Được xem như một vị thuốc bổ, giúp nâng cao sức đề kháng, giảm mệt mỏi.

(Hình ảnh vị thuốc thổ sâm dạng củ khô)

Công dụng theo Y học hiện đại:

Được biết đến trong y học hiện đại với nhiều tác dụng dược lý đáng chú ý, dựa trên các nghiên cứu khoa học và thử nghiệm lâm sàng. Các tác dụng này chủ yếu liên quan đến các hợp chất Saponin, sterol, axit amin, các nguyên tố vi lượng cùng các thành phần hoạt chất khác có trong loại củ này. Dưới đây là tổng hợp các tác dụng của nó trong y học hiện đại:

• Hệ tim mạch: Dược liệu này cho thấy tiềm năng lớn trong việc hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Các nghiên cứu chỉ ra rằng nó có thể giúp cải thiện, bảo vệ tế bào cơ tim, làm giãn mạch máu, tăng cường lưu thông máu và giảm nguy cơ hình thành cục máu đông. Điều này có lợi trong việc hỗ trợ điều trị các tình trạng như đau thắt ngực và tổn thương cơ tim sau nhồi máu cơ tim. Một số nghiên cứu cũng đề cập đến khả năng hỗ trợ giảm huyết áp.
• Cầm máu và làm lành vết thương: Có tác dụng cầm máu hiệu quả. Chiết xuất từ điền thất thất giúp giảm phản ứng viêm và căng thẳng oxy hóa trong quá trình hồi phục vết thương.
• Chống viêm và chống oxy hóa: Có khả năng chống viêm và chống oxy hóa mạnh mẽ. Tác dụng này góp phần bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do các gốc tự do và hỗ trợ cơ thể chống lại các phản ứng viêm nhiễm.
• Hỗ trợ trong điều trị ung thư: Một số nghiên cứu gợi ý về tiềm năng trong việc hỗ trợ điều trị ung thư. Các thành phần có thể giúp hạn chế sự di căn của tế bào ung thư và tăng tính nhạy cảm của tế bào ung thư với hóa trị liệu. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu để khẳng định rõ ràng tác dụng này.
• Hệ thần kinh: Được quan tâm nghiên cứu về tác dụng bảo vệ tế bào nội mô mạch máu não và hỗ trợ phục hồi sau đột quỵ. Ngoài ra, một số nghiên cứu còn đề cập đến khả năng cải thiện chức năng thần kinh, tăng cường trí nhớ và hỗ trợ giảm căng thẳng, lo âu.
• Hỗ trợ tăng cường sức đề kháng: Giúp điều hòa hệ thống miễn dịch, góp phần nâng cao sức đề kháng của cơ thể.
• Tác dụng trên hệ tiêu hóa: Có lợi cho sức khỏe dạ dày, hỗ trợ cải thiện các vấn đề như viêm loét dạ dày và khó tiêu do khả năng kháng viêm và bảo vệ niêm mạc dạ dày.

Các tác dụng trong y học hiện đại đang tiếp tục được nghiên cứu và làm rõ thông qua nhiều công trình khoa học trên thế giới.

3. Cách sử dụng phổ biến:

• Dạng bột: Củ khô được nghiền thành bột mịn, uống trực tiếp với nước ấm hoặc mật ong. Đây là cách dùng phổ biến nhất.
• Thái lát (phiến ngang hoặc phiến chéo): Củ được thái lát mỏng để hãm trà uống, ngậm hoặc dùng để hầm cùng các loại thực phẩm khác như gà, chim bồ câu...
• Ngâm rượu: Nguyên củ hoặc thái phiến (thường là tươi hoặc khô) ngâm với rượu trắng để uống.
• Dùng ngoài: Sử dụng dạng thuốc tán (bột) rắc trực tiếp lên vết thương giúp cầm máu.

(Hình ảnh thuốc tán dạng bột)

Bài thuốc hay từ thổ sâm:

Chữa thiếu máu: Bột kim bất hoán 6g/ngày, tần với gà non ăn nguyên con.

Chữa suy nhược cơ thể ở người già và phụ nữ sau sinh (thổ sâm 12g, sâm bố chính 40g, ích mẫu 40g, kê huyết đằng 20g, hương phụ 12g. Tán nhỏ hòa nước uống ngày 30g).

Chữa bầm tím vết thương phần mền: Trộn đều thổ sâm với dấm vừa đủ đắp lên vết thương, nếu vết thương bị loét thì rắc bột thổ sâm trực tiếp lên vết thương.

4. Lưu ý quan trọng khi sử dụng:

• Liều lượng: Cần tuân theo chỉ định của thầy thuốc hoặc người có chuyên môn. Không nên tự ý sử dụng liều cao.
• Đối tượng không nên dùng: Phụ nữ đang mang thai tuyệt đối không nên dùng điền thất vì có thể ảnh hưởng đến thai nhi. Người đang có tình trạng chảy máu nhưng không phải do huyết ứ cũng cần cẩn trọng.
• Tương tác thuốc: Nếu bạn đang dùng thuốc chống đông máu (như warfarin) hoặc các thuốc điều trị bệnh khác, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng kim bất hoán.
• Chất lượng: Nên mua ở những nơi uy tín để đảm bảo chất lượng, tránh mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng hoặc bị ẩm mốc. Củ tốt thường chắc, nặng, mặt cắt mịn, có mùi thơm đặc trưng.
• Nên dùng vào buổi sáng: tránh dùng buổi tối, không nên kết hợp với gừng và tỏi rất dễ gây đi ngoài đối với những người mẫn cảm, ngoài ra những người bị táo bón không nên dùng vì có tính ấm.

(Nguyên liệu cho nhiều món ăn bổ dưỡng)

"Củ tam thất bắc" là một vị thuốc quý nhưng cần sử dụng đúng cách và đúng đối tượng để phát huy hiệu quả và đảm bảo an toàn. Nếu bạn có ý định sử dụng để chữa bệnh hoặc bồi bổ sức khỏe, tốt nhất nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc Y học cổ truyền.

Cảm ơn quý khách đã quan tâm!

THẢO MỘC XANH.